εγκληματολογία

Επιστημονικός κλάδος, ο οποίος ασχολείται με τη μελέτη του εγκλήματος, την πρόληψή του, την αντίδραση της κοινωνίας σε αυτό, ενώ παράλληλα εξετάζει τα περιβαλλοντολογικά ή ψυχολογικά αίτιά του. Η ε. ιδιοποιείται τις μεθόδους πολλών άλλων επιστημονικών κλάδων –βιολογίας, ανθρωπολογίας, ψυχιατρικής, κοινωνιολογίας κλπ.– και τις εφαρμόζει στη μελέτη της εγκληματικής συμπεριφοράς. Το θέμα της –η πράξη ή παράλειψη που χαρακτηρίζεται ως έγκλημα– καθορίζεται ως τέτοιο από το ποινικό δίκαιο και το γεγονός αυτό δημιουργεί προβλήματα αρμοδιότητας και σχέσεων μεταξύ των νομικών και των εγκληματολογικών σπουδών. Το έγκλημα ωστόσο, ως αντικείμενο της ε., είναι, κατά τον Πινατέλ, ένα φαινόμενο ειδικό, θετικό, γενικής φύσης και επιδεκτικό αντικειμενικής ανάλυσης, πράγμα που επιτρέπει στην ε. να αναχθεί σε ανεξάρτητο επιστημονικό κλάδο. Η ε. είναι σχετικά νέα επιστήμη και οι απαρχές της ανάγονται στη δημοσίευση του βιβλίου του Λομπρόζο Ο εγκληματίας άνθρωπος (L’ uomo delinquente, 1876). Ορισμένοι συγγραφείς προτείνουν τη διάκριση της ε. σε δύο μεγάλους τομείς: τη γενική ε., της οποίας κύρια αποστολή είναι να συντονίσει, να συγκρίνει και να αντιπαραθέσει τα αποτελέσματα που έχουν επιτευχθεί από τις ειδικές εγκληματολογικές επιστήμες και να τα παρουσιάσει κατά τρόπο συστηματικό, την κλινική ε., η οποία συνίσταται κυρίως στη διαγνωστική και προγνωστική αξιολόγηση των ειδικών περιπτώσεων. Αντικειμενικός σκοπός της είναι να διατυπώσει ερμηνευτικές υποθέσεις για τις κάθε είδους μορφές εγκληματικής συμπεριφοράς, επακριβείς προβλέψεις για μελλοντική, αντίθετη προς τον νόμο, διαγωγή και, όπου αυτό είναι δυνατόν, συγκεκριμένα σχέδια θεραπείας και κοινωνικής αναμόρφωσης του εγκληματία. Όσον αφορά τον τομέα της επιστημονικής έρευνας, η ε. δημιούργησε τυπολογικές ταξινομήσεις και υποδιαιρέσεις των εγκληματιών και απομόνωσε τους αιτιώδεις παράγοντες, οι οποίοι μεμονωμένα –ή συχνότερα κατά πολλαπλές αλληλεπιδράσεις– προκαλούν την εγκληματική διαγωγή, για πρώτη φορά ή καθ’ υποτροπή. Κατά καιρούς διατυπώθηκαν πολλές υποθέσεις για την αναζήτηση των αιτίων του εγκλήματος, περιλαμβάνοντας βιολογικά αίτια (εγγενή ή επίκτητα), οικονομικά, κοινωνικά ή την ύπαρξη ιδιαίτερης ψυχολογικής δομής του εγκληματία, η οποία παρεκκλίνει γενικά από τον κανόνα. Στη σύγχρονη εποχή, όμως, έπειτα από την ανάπτυξη που παρουσίασε η εξατομικευτική κατεύθυνση, γίνεται δεκτή η ύπαρξη μηχανισμών με πολλαπλές αιτίες, στους οποίους υπεισέρχονται ταυτόχρονα ή σε ρυθμό γοργής διαδοχής περισσότεροι παράγοντες, ωθώντας το άτομο προς τη συμπτωματική ή συστηματική παράβαση των καθιερωμένων από την κοινωνία κανόνων. Κατά συνέπεια, πρόκειται για μια εγκληματογένεση πολλαπλή, βιολογική, ψυχολογική και κοινωνικοπολιτιστική, στην οποία μόνο η ατομική σε βάθος ανάλυση κάνει δυνατή την ανασύνθεση των διαφόρων αιτιωδών στιγμών. Οι αναλύσεις αυτού του είδους βρίσκουν πλήρη εφαρμογή στα διάφορα σωφρονιστικά συστήματα, σε ινστιτούτα παρακολούθησης, τα οποία έχουν σκοπό τη διατύπωση λεπτομερών διαγνώσεων και την προπαρασκευή προγραμμάτων σωφρονιστικής μεταχείρισης που αποβλέπουν στη χρησιμοποίηση της ποινής της στέρησης της ελευθερίας για θεραπευτικούς λόγους. Αντικείμενο της ε. είναι ο προσδιορισμός, η ερμηνεία και η καταπολέμηση της εγκληματικότητας, με την έννοια της παράβασης των ποινικών νόμων. Στον βαθμό που οι ποινικοί νόμοι προστατεύουν τη δημόσια ευημερία, η ε. είναι μία από τις εφαρμοσμένες κοινωνικές επιστήμες. Παρά τις διαφορετικές σκοπιές από τις οποίες μπορεί να αντιμετωπιστεί εννοιολογικά και μεθοδολογικά το έργο των εγκληματολόγων, υπάρχει μια αξιοσημείωτη σύμπτωση απόψεων ως προς τις βασικές περιοχές των ερευνών τους, οι οποίες είναι: η συλλογή κάθε είδους στατιστικών στοιχείων για τα εγκλήματα και τους εγκληματίες, τους αντικειμενικούς δηλαδή και τους υποκειμενικούς παράγοντες της εγκληματικότητας· η επεξεργασία και υιοθέτηση αστυνομικών συστημάτων για την αποκάλυψη και τη σύλληψη των δραστών· η επεξεργασία και η υιοθέτηση δικαστικών συστημάτων για την εκδίκαση των κατηγοριών· η επεξεργασία και η υιοθέτηση συστημάτων μεταχείρισης ή τιμωρίας των κηρυχθέντων ενόχων· η συστηματική ανάλυση των κοινωνικών συνθηκών που προδιαθέτουν σε εγκληματική συμπεριφορά καθώς και των δυνατοτήτων επανόρθωσης αυτών των συνθηκών. Αντικείμενο μελέτης της ε. αποτελούν επίσης ορισμένες δραστηριότητες οι οποίες έρχονται σε σύγκρουση με τον νόμο και κατά το παρελθόν απασχολούσαν ελάχιστα τους εγκληματολόγους: για παράδειγμα, η εγκληματικότητα που συνδέεται με τα τροχαία ατυχήματα. Προμετωπίδα μίας από τις πρώτες εκδόσεις του έργου του Λομπρόζο «Ο εγκληματίας άνθρωπος», στο οποίο ανάγονται οι απαρχές της εγκληματολογίας ως ανεξάρτητης επιστήμης.

* * *

η

η επιστήμη που ερευνά την εγκληματικότητα και τα αίτιά της.